Cuộc sống đơn giản chỉ là trải nghiệm & sống trong hiện tại.

 

Cuộc sống, xét cho cùng, không phải một bài toán để giải cho xong, mà là một dòng trải nghiệm để đi qua cho trọn. Người ta thường khổ vì muốn đời phải “đúng”, phải “đẹp”, phải “được”, phải “thành”. Nhưng đời vốn không hứa điều ấy. Đời chỉ hứa một điều rất giản dị: mỗi ngày mở mắt ra là một cơ hội để thấy, nghe, thở, bước, thương, và buông. Thiền tông nhà Trần từng dạy cái lẽ gần gũi mà thấu xương: đạo không ở đâu xa, đạo ở ngay nơi ăn cơm, uống nước, mặc áo, quét sân, chăm người bệnh, nói một lời cho tử tế. Nếu tìm đạo trong những cõi mơ cao vời thì càng tìm càng lạc; nếu nhận ra đạo ngay trong hơi thở của mình thì không cần đi đâu vẫn về đến nhà.

Cuộc sống là trải nghiệm bởi vì mọi điều ta gọi là “đời” đều đi qua thân tâm như gió qua rừng. Vui cũng là trải nghiệm. Buồn cũng là trải nghiệm. Thành công là trải nghiệm. Thất bại là trải nghiệm. Gặp người hợp ý là trải nghiệm. Bị phụ bạc cũng là trải nghiệm. Không có trải nghiệm nào vô ích, chỉ có cách ta nắm chặt hay buông nhẹ mà thôi. Người sống mà cứ muốn loại trừ hết những điều trái ý mình thì giống như muốn trời chỉ có nắng mà không mưa, muốn sông chỉ chảy xuôi mà không khi nào gặp đá. Nhưng chính mưa mới làm đất mềm, chính đá mới làm nước thành tiếng. Đời không chỉ để “được” mà còn để “biết”: biết mình, biết người, biết nhân quả, biết vô thường, biết rằng mọi thứ đến rồi đi như mây nổi.

Thiền đời Trần không dạy chạy trốn cuộc đời, cũng không dạy đắm chìm trong cuộc đời. Thiền đời Trần dạy “sống giữa đời mà không bị đời lôi đi”. Sống giữa cung đình hay chốn chợ, giữa tiếng khen hay lời chê, giữa lợi danh hay mất mát, mà tâm vẫn biết đường về. Cái “đường về” ấy không phải về một nơi nào khác, mà về ngay chính hiện tại. Bởi hiện tại là nơi duy nhất đời thật sự xảy ra. Quá khứ chỉ là bóng, tương lai chỉ là sương. Ta có thể nhớ, có thể dự liệu, nhưng không thể sống ở đó. Khi tâm chạy về quá khứ, nó nhai lại những cái đã chết. Khi tâm lao về tương lai, nó sợ những cái chưa sinh. Chỉ khi tâm đứng yên trong hiện tại, ta mới chạm vào sự sống đang thở.

Sống trong hiện tại không có nghĩa là bỏ mặc ngày mai. Sống trong hiện tại là làm trọn vẹn điều đang làm, với lòng sáng và tâm mềm. Ăn cơm thì biết mình đang ăn cơm. Uống trà thì biết mình đang uống trà. Nói chuyện với người thân thì biết mình đang hiện diện với họ. Làm việc thì biết mình đang làm việc. Khi đau thì biết mình đang đau. Khi vui thì biết mình đang vui. Cái “biết” ấy không phải để phán xét, mà để soi sáng. Nó như ngọn đèn nhỏ trong đêm, không xua hết bóng tối của đời, nhưng đủ để ta không vấp ngã vào chính mình.

Con người sở dĩ khổ nhiều là vì “không ở đâu cả”: thân ở đây mà tâm ở chỗ khác. Tâm ở chỗ được–mất, hơn–thua, đúng–sai, khen–chê. Mỗi ngày ta tự bày ra hàng trăm phiên tòa trong đầu, tự kết tội mình, tự kết tội người, rồi tự lãnh án. Nhưng Thiền nói: hãy trở về nhìn thẳng. Nhìn thẳng không phải để cứng rắn, mà để thấy rõ. Thấy rõ vô thường thì bớt tham. Thấy rõ nhân duyên thì bớt giận. Thấy rõ duyên hợp duyên tan thì bớt trách. Thấy rõ đời như một giấc mộng dài thì bớt sợ. Và kỳ lạ thay, khi bớt sợ, ta bắt đầu sống.

Cuộc sống là trải nghiệm, nghĩa là ta không cần biến đời thành một sân khấu để đóng cho hay. Ta chỉ cần sống thật. Thật ở đây không phải thô ráp, mà là không giả vờ. Khi mệt thì biết mệt, đừng gồng lên làm “mạnh”. Khi tổn thương thì biết tổn thương, đừng vội hóa đá. Khi lầm lỗi thì nhận lầm lỗi, đừng dùng cái tôi để che. Thiền đời Trần trọng “tự tỉnh” hơn “tự tô”. Người tỉnh biết cúi đầu. Người tỉnh biết xin lỗi. Người tỉnh biết im lặng đúng lúc. Người tỉnh biết thương người trong giới hạn của mình, không nhân danh đạo lý để áp đặt. Một nụ cười hiền, một lời nói mềm, một hành động nhỏ mà đúng lúc, đôi khi là cả một bài kinh sống.

Sống trong hiện tại cũng là sống với nhân duyên. Có những việc ta không điều khiển được: bệnh đến, già đến, mất mát đến, người đổi thay, thời thế đổi thay. Nếu ta cứ đòi đời phải theo ý mình, ta sẽ khổ. Nhưng nếu ta nhìn đời bằng con mắt nhân duyên, ta sẽ nhẹ. Nhẹ không phải vì không còn đau, mà vì biết đau cũng là một phần của đời, như đêm là một phần của ngày. Thiền tông nhà Trần từng cho thấy một thái độ rất “đời”: làm hết lòng trong khả năng, rồi buông phần còn lại cho trời đất. Làm hết lòng mà không kiêu. Buông mà không buông xuôi. Đó là bản lĩnh của người biết sống.

Có người hỏi: “Nếu mọi thứ đều vô thường, vậy sống để làm gì?” Thiền đáp bằng một cách không cần nhiều lời: sống để thấy. Thấy một bông hoa nở rồi tàn mà lòng vẫn biết ơn. Thấy một người đến rồi đi mà lòng vẫn giữ được thương. Thấy mình trẻ rồi già mà lòng vẫn không hối hận vì đã sống tử tế. Vô thường không làm đời vô nghĩa. Vô thường làm đời quý. Vì biết ngày mai không chắc, nên hôm nay ta đừng hoang phí nhau. Đừng hoang phí một bữa cơm đoàn tụ. Đừng hoang phí một lời cảm ơn. Đừng hoang phí một lần được ở bên cha mẹ, con cái, bạn bè. Đừng hoang phí cả đời để chạy theo những điều tưởng là “đỉnh cao” rồi cuối cùng quay lại thấy mình trống rỗng.

Sống trong hiện tại là thực hành “tri túc” hay còn gọi là biết đủ. Biết đủ không phải nghèo nàn, mà là không bị lòng tham dắt mũi. Người biết đủ ăn một bữa cơm cũng ngon, ngủ một giấc cũng yên, có một mái nhà cũng ấm. Người không biết đủ thì ở cung vàng vẫn lo, ngồi ghế cao vẫn sợ, có danh vẫn bất an. Thiền đời Trần, trong tinh thần nhập thế, không phủ nhận công danh, nhưng đặt công danh đúng vị trí: chỉ là phương tiện, không phải bản thể. Làm quan cũng được, làm dân cũng được, giàu cũng được, nghèo cũng được, nhưng tâm phải sáng và lòng phải lành. Cái đáng sợ không phải nghèo, mà là thiếu đạo đức. Không phải mất danh, mà là mất mình. Không phải đời vất vả, mà là tâm tối tăm.

Và rồi, sau cùng, điều Thiền muốn trao cho ta là một đời sống giản dị mà sâu. Giản dị là bớt chạy theo. Sâu là bớt hời hợt. Bớt nhìn đời bằng mắt phán xét, nhiều nhìn đời bằng mắt hiểu và thương. Khi trải nghiệm đến, hãy nhận nó như một bài học. Khi niềm vui đến, biết ơn mà không bám. Khi nỗi buồn đến, ôm nó mà không chìm. Khi mất mát đến, khóc nếu cần, rồi đứng dậy nếu có thể. Khi thành tựu đến, mỉm cười, rồi tiếp tục làm việc. Không tự phong thánh, cũng không tự rẻ mình. Chỉ lặng lẽ sống, lặng lẽ tu, lặng lẽ thương.

Nếu phải gói gọn tinh thần “cuộc sống là trải nghiệm và sống trong hiện tại” theo phong vị Thiền tông nhà Trần, thì có lẽ chỉ cần một câu như thế này: trở về với hơi thở, đứng vững trong phút giây này, làm điều cần làm, thương người cần thương, rồi buông điều phải buông. Ngay nơi bước chân đang chạm đất, ngay nơi đôi tay đang làm việc, ngay nơi trái tim đang rung động, ấy là đạo. Không đợi đến lúc rảnh mới tu. Không đợi đến lúc già mới tỉnh. Không đợi đến lúc mất mới thương. Bởi đời vốn mong manh. Và chính vì mong manh, hiện tại càng đáng sống.