Bản nguyên của cái " Tôi " cùng đi tìm những giá trị giàu có trong Suối Nguồn ( Phần 2 )

 

Tác giả: Minh Hưng - Bác sĩ Nguyễn Đông Hưng

(Tiếp theo phần 1)

Nếu như Peter Keating đại diện cho sự tầm thường vô hại, thì Suối Nguồn còn bóc tách một lớp lang sâu hơn, nguy hiểm hơn của sự nghèo nàn tinh thần thông qua nhân vật Ellsworth Toohey. Toohey không cầm súng, hắn cầm bút. Hắn không cướp ngân hàng, hắn cướp linh hồn. Là một nhà phê bình kiến trúc uy tín, một trí thức được trọng vọng, Toohey luôn miệng rao giảng về lòng vị tha, về sự hy sinh cái tôi cho tập thể, về việc cá nhân chỉ là một hạt cát vô nghĩa nếu tách rời khỏi đại dương quần chúng. Nghe qua, những lời ấy đượm vẻ nhân văn và cao cả biết bao. Nhưng bên dưới lớp vỏ bọc thánh thiện ấy là một con quỷ hút máu tàn độc. Toohey hiểu rõ một chân lý đáng sợ: hắn không có khả năng sáng tạo. Hắn là một kẻ bất lực trước cái Đẹp. Và vì không thể sáng tạo, hắn nảy sinh lòng thù hận sâu sắc với những người có khả năng đó. Mục tiêu của Toohey không phải là nâng cao trình độ của đám đông, mà là hạ bệ những đỉnh cao xuống ngang bằng mặt đất, để tạo ra một thế giới phẳng lì của những kẻ trung bình, nơi hắn có thể cai trị.

Giá trị sống mà Ayn Rand muốn cảnh tỉnh chúng ta qua hình tượng Toohey là: Hãy cảnh giác với những kẻ luôn đòi hỏi bạn phải cảm thấy tội lỗi vì tài năng hay thành công của mình. Toohey muốn Roark thất bại không phải vì Roark kém cỏi, mà vì Roark quá ưu tú. Hắn muốn giết chết lòng tự trọng của con người, bởi một khi con người đánh mất lòng tự trọng, họ sẽ trở nên yếu đuối và dễ bị điều khiển. Một xã hội "giàu có" văn minh không phải là xã hội bắt người khổng lồ phải chặt bớt chân để vừa vặn với chiếc giường của kẻ tí hon, mà là xã hội khuyến khích kẻ tí hon vươn lên. Toohey đại diện cho sự nghèo nàn của lòng đố kỵ được ngụy trang dưới lớp vỏ đạo đức giả. Hắn là minh chứng cho thấy: Một kẻ có thể sở hữu trí tuệ uyên bác, ngôn từ sắc sảo, nhưng nếu tâm hồn mục ruỗng bởi sự hèn hạ, hắn vẫn chỉ là một đống rác rưởi của lịch sử. Sự giàu có thực sự đòi hỏi một tâm hồn rộng mở, biết trân trọng và kính ngưỡng sự xuất sắc, thay vì tìm cách dìm nó xuống bùn đen.

Bên cạnh sự gian xảo của Toohey, Suối Nguồn còn mang đến một bi kịch tráng lệ mang tên Gail Wynand. Đây có lẽ là nhân vật phức tạp và gây nhiều tiếc nuối nhất. Wynand không phải là kẻ bất tài như Keating, cũng không phải kẻ đạo đức giả như Toohey. Ông ta có tố chất của một Howard Roark: thông minh, mạnh mẽ, quyết đoán và có gu thẩm mỹ tinh tế. Wynand xuất thân từ đáy xã hội, từng bước leo lên đỉnh cao quyền lực, trở thành ông trùm truyền thông sở hữu tờ báo The Banner có khả năng định hướng dư luận cả nước Mỹ. Wynand giàu có nứt đố đổ vách, sở hữu những du thuyền sang trọng, những bộ sưu tập nghệ thuật vô giá. Nhưng ông ta đã mắc một sai lầm chí mạng trong triết lý sống: Ông chọn con đường thỏa hiệp để giành quyền lực. Wynand xây dựng đế chế của mình bằng cách chiều theo thị hiếu thấp hèn, giật gân và ngu ngốc của đám đông, với hy vọng ngây thơ rằng: "Khi ta có đủ quyền lực, ta sẽ dùng nó để phục vụ cái Đẹp, ta sẽ nâng đỡ những người như Roark".

Nhưng ông đã lầm. Cuộc đời không cho phép ai đi đường tắt đến với chân lý. Khi Wynand muốn dùng tờ báo của mình để bảo vệ Howard Roark trong vụ kiện đền thờ Stoddard, đám đông độc giả – những kẻ mà ông tưởng mình đang chăn dắt – đã quay lại cắn xé ông. Nhân viên đình công, doanh thu sụt giảm, đế chế lung lay. Wynand bàng hoàng nhận ra một sự thật tàn khốc: Ông không phải là ông chủ của đám đông, ông là nô lệ của họ. Ông không sở hữu tờ báo, tờ báo sở hữu ông. Quyền lực của Wynand là thứ quyền lực xây trên cát, nó phụ thuộc hoàn toàn vào sự hài lòng của những người mà ông khinh miệt. Khoảnh khắc Wynand đóng cửa tờ báo để cứu vãn tài sản, cũng là lúc ông tự tay ký bản án tử hình cho linh hồn mình. Ông cầm súng định tự sát nhưng rồi nhận ra mình đã chết từ lâu rồi. Bài học xương máu từ Gail Wynand là lời khẳng định đanh thép về bản chất của sự giàu có: Không có mục đích tốt đẹp nào có thể biện minh cho một phương tiện tồi tệ. Bạn không thể tìm thấy sự tự do bằng cách bán mình làm nô lệ. Bạn không thể bảo vệ cái Đẹp bằng cách dung túng cho cái Xấu. Sự giàu có của Wynand sụp đổ vì nó thiếu đi nền tảng cốt lõi nhất: Sự Nhất quán (Integrity). Một con người thỏa hiệp là một con người đã đánh mất chính mình, và khi đã mất chính mình, mọi tài sản trong tay chỉ còn là những gánh nặng vô nghĩa.

Giữa bức tranh xã hội đầy rẫy những mưu mô và thỏa hiệp ấy, mối tình giữa Howard Roark và Dominique Francon hiện lên như một vệt màu rực rỡ, bạo liệt và kỳ lạ bậc nhất văn học thế giới. Đây không phải là chuyện tình lãng mạn kiểu "hoàng tử và công chúa", cũng không phải là sự nương tựa của hai tâm hồn cô đơn. Đó là cuộc gặp gỡ của hai bản thể trọn vẹn, hai ngọn lửa cùng cháy, hai kẻ "cùng một loài" giữa thế giới xa lạ. Dominique ban đầu cố gắng phá hủy sự nghiệp của Roark không phải vì ghét anh, mà vì cô yêu sự hoàn hảo của anh đến mức cực đoan. Cô sợ thế giới tầm thường này sẽ làm tổn thương anh, sẽ vấy bẩn lên tác phẩm của anh. Cô thà tự tay đập vỡ một bức tượng đẹp đẽ còn hơn để đám đông bôi bẩn nó bằng những bàn tay dơ dáy. Dominique là một người phụ nữ giàu có về cảm xúc và trí tuệ, nhưng cô bị mắc kẹt trong sự hoài nghi (cynicism). Cô tin rằng cái Ác luôn thắng thế, và cái Đẹp luôn bị bức tử.

Nhưng Roark, bằng sự kiên định lầm lì như đá núi, đã dạy cô một bài học về tình yêu của người tự do. Anh không cần cô bảo vệ. Anh không cần cô hy sinh. Anh càng không sợ hãi thế giới này. Khi Roark nhận lời thiết kế cho Wynand – chồng của Dominique – anh không hề ghen tuông tầm thường. Anh hiểu Dominique, và anh hiểu giá trị của mình. Câu nói của Roark: "Em không thể yêu một ai đó nếu em chưa yêu chính bản thân mình. Em không thể cho đi cái mà em không có" đã trở thành kim chỉ nam cho một định nghĩa mới về tình yêu. Tình yêu trong Suối Nguồn không phải là sự hòa tan để đánh mất cái tôi, không phải là "anh sống vì em, em sống vì anh". Đó là sự song hành của hai cái tôi độc lập. Họ đến với nhau để gia tăng niềm vui sống, để chia sẻ sự trọn vẹn của mình, chứ không phải để khỏa lấp những lỗ hổng trong tâm hồn. Roark yêu Dominique vì cô là chính cô, chứ không phải vì cô thuộc về anh. Và cuối cùng, khi Dominique tự giải phóng mình khỏi những nỗi sợ hãi, cô cưỡi trên chiếc xe vận thăng để lên đỉnh tòa nhà Roark đang xây, đó là hình ảnh của sự tự do tuyệt đối. Tình yêu đích thực là sự gặp gỡ của những người tự do. Chỉ khi bạn giàu có về bản sắc cá nhân, bạn mới có thể trao tặng cho người khác một tình yêu "giàu có" và lành mạnh.

Tất cả những xung đột về giá trị sống, về giàu nghèo, về thật giả đã được đẩy lên cao trào trong sự kiện chấn động cuối cùng: Vụ nổ ở Cortlandt Homes. Howard Roark đã tự tay kích nổ tòa nhà do chính mình thiết kế. Tại sao? Vì những kẻ cầm quyền đã vi phạm hợp đồng, họ đã bóp méo, sửa đổi, thêm thắt vào thiết kế của anh, biến một công trình hoàn hảo thành một quái thai kiến trúc. Hành động của Roark không phải là sự phá hoại của một kẻ điên, mà là sự bảo vệ danh dự của một người sáng tạo. Anh thà để đứa con tinh thần của mình chết đi trong kiêu hãnh còn hơn để nó sống một cuộc đời tật nguyền, méo mó.

Phiên tòa xét xử Roark không còn là một vụ án hình sự, nó trở thành một diễn đàn triết học, nơi Roark đọc bài biện hộ dài và hùng hồn nhất, được ví như bản tuyên ngôn của chủ nghĩa cá nhân. Anh đứng trước bồi thẩm đoàn, không hề cúi đầu xin lỗi, không van xin lòng thương hại. Anh nói về Prometheus – người đã đánh cắp lửa của thần linh để mang cho loài người và bị xiềng xích trên núi đá. Anh nói về tất cả những nhà phát minh, những nghệ sĩ, những nhà tư tưởng vĩ đại trong lịch sử - những người đã bị xã hội đương thời ném đá, chế giễu, nhưng chính họ là những người đã kéo cả nhân loại tiến lên. Roark phân định rạch ròi giữa hai loại người: "Người Sáng Tạo" (Creator) và "Người Thứ Sinh" (Second-Hander).

Người sáng tạo là người sống bằng năng lực của chính mình, động lực của họ đến từ bên trong. Họ không phục vụ ai, họ phục vụ chân lý. Và nghịch lý thay, chính nhờ việc "vị kỷ" theo đuổi sự hoàn hảo cá nhân, họ lại mang đến những giá trị lớn lao nhất cho cộng đồng. Ngược lại, những kẻ luôn miệng nói "sống vì người khác" thực chất là những kẻ sống bám, những kẻ không thể tự tạo ra giá trị mà chỉ chực chờ phân chia thành quả của người khác. Lời biện hộ của Roark là cú đấm trực diện vào thói đạo đức giả của xã hội. Anh khẳng định: "Tôi không công nhận quyền của bất cứ ai đối với bất cứ phút giây nào trong đời tôi. Cũng như đối với bất cứ phần năng lượng nào của tôi. Hay bất cứ thành quả nào của tôi." Đó không phải là sự tham lam. Đó là sự tuyên bố về quyền sở hữu cơ bản nhất của con người: quyền sở hữu chính cuộc đời mình. Roark được tha bổng. Không phải vì bồi thẩm đoàn thương hại anh, mà vì họ đã bị chinh phục bởi sức mạnh của một nhân cách quá lớn, quá rực rỡ, quá "giàu có" đến mức mọi định kiến đời thường phải tan chảy. Họ nhận ra rằng, nếu kết tội Roark, họ đang kết tội chính động lực tiến hóa của loài người.

Khép lại hơn một ngàn trang sách, hình ảnh đọng lại mãi trong tâm trí người đọc là Howard Roark đứng trên đỉnh tòa nhà Wynand – công trình cao nhất thế giới – đang trong quá trình hoàn thiện. Giữa gió lộng và trời xanh, chỉ có anh, đại dương và tác phẩm của mình. Không còn bóng dáng của những kẻ ghen ghét, không còn những Peter Keating thảm hại, không còn những Ellsworth Toohey độc địa. Chỉ còn lại Người Sáng Tạo và bầu trời. Đó là hình ảnh biểu tượng cho sự chiến thắng của tinh thần con người.

Đọc Suối Nguồn là một trải nghiệm đau đớn nhưng cần thiết. Nó đập vỡ lớp vỏ an toàn của sự thỏa hiệp mà chúng ta thường trốn vào. Nó buộc ta phải soi gương và tự hỏi: Ta đang sống cuộc đời của ai? Ta đang làm việc vì đam mê kiến tạo hay vì sợ hãi đói nghèo? Ta đang yêu bằng sự trọn vẹn hay bằng sự thiếu hụt? Ta là bản gốc hay là bản sao? Cuốn sách không dạy bạn cách làm giàu nhanh chóng theo kiểu thị trường chứng khoán hay bất động sản. Nó dạy bạn cách xây dựng một "cấu trúc tâm hồn" bền vững, không thể bị xói mòn bởi thời gian hay dư luận.

Những giá trị sống giàu có mà tác phẩm để lại có thể tóm gọn trong ba trụ cột: Thứ nhất, Giàu có về Nhân dạng (Identity Wealth): Biết rõ mình là ai, tin vào giá trị của mình và không bao giờ đánh đổi bản sắc đó lấy bất cứ thứ gì. Sự toàn vẹn là tài sản vô giá nhất. Thứ hai, Giàu có về Mục đích (Purpose Wealth): Tìm ra đam mê và lao động hết mình vì nó. Hạnh phúc nằm ở những giọt mồ hôi rơi xuống trên trang giấy, trên bàn phím, trên công trường, chứ không phải ở tiếng vỗ tay. Thứ ba, Giàu có về Tự do (Freedom Wealth): Thoát khỏi sự nô lệ của cái nhìn người khác. Sự độc lập tinh thần là đỉnh cao của sự sang trọng.

Chúng ta, những con người hiện đại đang quay cuồng trong cơn lốc của vật chất và thông tin, hãy thử một lần sống như Howard Roark. Không nhất thiết phải trở thành kiến trúc sư, không nhất thiết phải cho nổ tung một tòa nhà. Chỉ cần dũng cảm lắng nghe tiếng nói bên trong mình. Chỉ cần dám từ chối những gì mình không tin tưởng. Chỉ cần dám yêu công việc mình làm một cách cực đoan. Trong thế giới đầy rẫy những vũng nước đọng phản chiếu thụ động mọi thứ xung quanh, hãy dũng cảm để sống như một suối nguồn. Hãy để dòng chảy của cuộc đời bạn tự trào ra từ lòng đất, tinh khiết, mạnh mẽ, nuôi dưỡng chính mình và rồi, một cách tự nhiên, sẽ làm mát lành cho cả thế giới này. Đừng đi mượn ánh sáng của người khác để tỏa sáng. Hãy tự thắp lên ngọn lửa của chính mình, dù đó chỉ là một que diêm hay là một vầng thái dương. Bởi vì cuối cùng, sự giàu có lớn nhất của đời người, chính là việc được chết đi với tư cách là chính bản thân mình, không lai tạp, không hối tiếc.