CẤP CỨU NIỆU KHOA Ở TRẺ EM - BÁC SĨ NGUYỄN ĐÔNG HƯNG

Tác giả: Minh Hưng - Bác sĩ Nguyễn Đông Hưng

Trong thực hành niệu khoa nhi, những ca cấp cứu luôn mang một màu sắc rất khác: gấp gáp, mong manh và đầy áp lực. Trẻ em không phải là “người lớn thu nhỏ”; mọi cấu trúc giải phẫu, phản xạ thần kinh, khả năng diễn đạt triệu chứng và cả tốc độ diễn tiến bệnh đều rất đặc thù. Chỉ một biến cố nhỏ ở hệ tiết niệu – sinh dục cũng có thể ảnh hưởng lâu dài đến chức năng thận, khả năng sinh sản và cả tâm lý sau này của trẻ. Vì thế, cấp cứu niệu khoa ở trẻ em là một lĩnh vực đòi hỏi sự tinh tế, kinh nghiệm và ra quyết định rất nhanh, đồng thời phải đủ nhẹ nhàng để không tạo thêm sang chấn cho trẻ và gia đình. Tình huống thường gặp nhất trong phòng cấp cứu niệu nhi là trẻ đau bụng dưới hoặc đau vùng bìu dữ dội. Đau bìu đột ngột ở trẻ trai luôn khiến chúng tôi lập tức nghĩ đến xoắn tinh hoàn – một cấp cứu tối khẩn cấp. Thời gian vàng chỉ khoảng 6 giờ, chậm trễ có thể khiến tinh hoàn hoại tử và phải cắt bỏ, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản sau này. Trong những phút đó, cha mẹ thường bối rối, trẻ đau đến mức không thể đứng thẳng, và chúng tôi chỉ có một lựa chọn duy nhất: đưa trẻ vào phòng mổ càng sớm càng tốt. Nhiều phụ huynh từng nghĩ con chỉ “đau cơ” hoặc “va chạm khi chơi”, nhưng thực tế có những trẻ đến muộn và phải cắt tinh hoàn vì xoắn hoàn toàn. Việc tuyên truyền nhận biết dấu hiệu xoắn tinh hoàn là điều cần thiết để tránh những hậu quả không thể đảo ngược. Một tình trạng cấp cứu khác gặp khá nhiều là viêm mào tinh – tinh hoàn ở trẻ lớn, thường do nhiễm khuẩn đường tiểu hoặc dị dạng bẩm sinh của hệ niệu. Trẻ đau bìu, sốt, đi tiểu buốt hoặc tiểu rát. Khác với xoắn tinh hoàn, viêm mào tinh cần điều trị nội khoa, kháng sinh đúng phác đồ và theo dõi sát để tránh áp-xe tinh hoàn. Khi trẻ đến khám, không ít cha mẹ mang tâm lý lo lắng vì sợ ảnh hưởng đến chức năng sinh sản. Trên thực tế, điều trị sớm và đúng hướng gần như luôn mang lại tiên lượng tốt. Trẻ em cũng dễ gặp các rối loạn cấp tính về tiểu tiện. Bí tiểu là tình huống khiến trẻ hoảng loạn nhất. Có trẻ khóc thét vì đau, bụng dưới căng lên, không thể tự đi tiểu dù buồn nhiều. Nguyên nhân có thể do hẹp bao quy đầu, nhiễm trùng tiểu, rối loạn cơ vòng hoặc táo bón nặng gây chèn ép bàng quang. Chỉ một lần bí tiểu cũng có thể tạo thành “ký ức đau” khiến trẻ sợ nhà vệ sinh, dẫn đến rối loạn tiểu tiện mạn tính nếu không can thiệp và tư vấn đúng cách. Việc đặt sonde tiểu cho trẻ phải rất nhẹ nhàng, đúng cỡ, đúng kỹ thuật, tránh gây tổn thương niệu đạo – điều có thể dẫn tới hẹp niệu đạo về sau. Trong các tình huống cấp cứu niệu khoa nhi, nhiễm trùng tiểu cấp ở trẻ nhỏ là nguyên nhân nhập viện rất phổ biến. Trẻ sốt cao, bỏ bú, quấy khóc, đôi khi không có triệu chứng rõ ràng ngoài vẻ mệt mỏi. Nhiễm trùng tiểu ở trẻ em không bao giờ được xem là “bệnh đơn giản”, bởi nếu điều trị không đầy đủ hoặc bỏ sót bệnh lý nền như trào ngược bàng quang – niệu quản (VUR), dị dạng khúc nối bể thận – niệu quản, thận đôi, niệu đạo sau… trẻ có nguy cơ sẹo thận, cao huyết áp và suy thận trong tương lai. Mỗi lần trẻ sốt cao không rõ nguyên nhân đều cần nghĩ đến khả năng nhiễm trùng tiểu và xét nghiệm nước tiểu kịp thời. Điều trị đúng kháng sinh, đúng thời gian, kết hợp siêu âm hệ niệu là tiêu chuẩn để tránh biến chứng lâu dài. Không ít trẻ đến cấp cứu vì tiểu máu – dấu hiệu gây hoảng sợ lớn cho cha mẹ. Tiểu máu ở trẻ có thể do viêm cầu thận, sỏi tiết niệu, chấn thương vùng bụng – hông – lưng hoặc rối loạn đông máu. Mỗi nguyên nhân lại yêu cầu một phác đồ xử trí khác nhau. Đôi khi chỉ là một vết xây xước nhỏ ở niệu đạo do trẻ tự bóc da bao quy đầu, nhưng cũng có trường hợp là chấn thương thận độ cao sau tai nạn. Điều quan trọng là không đánh giá chủ quan và không trì hoãn việc kiểm tra. Trong phòng cấp cứu, chúng tôi thường gặp những câu hỏi giống nhau từ các bậc phụ huynh: “Bác sĩ ơi, có ảnh hưởng đến sinh sản sau này không?”, “Con có cần mổ không?”, “Sao bệnh đến nhanh vậy?”. Thực tế, hầu hết các cấp cứu niệu khoa ở trẻ em đều có tiên lượng rất tốt nếu được đưa đến bệnh viện kịp thời và đúng chuyên khoa. Điều đáng tiếc chỉ xảy ra khi trẻ đến muộn hoặc cha mẹ tự xử lý tại nhà theo cách truyền miệng khiến bệnh diễn tiến nặng hơn. Chăm sóc niệu khoa cho trẻ em không chỉ là điều trị một tình huống cấp cứu mà còn là bảo vệ cấu trúc – chức năng của hệ tiết niệu dài lâu. Sau khi trẻ qua cơn nguy cấp, việc theo dõi định kỳ, kiểm tra siêu âm, đánh giá chức năng thận và hướng dẫn trẻ cách đi tiểu đúng cách là bước không thể thiếu. Một đứa trẻ được chăm sóc hệ niệu đúng chuẩn sẽ tránh được hàng loạt biến chứng về sau, từ nhiễm trùng tái phát đến rối loạn tiểu tiện mạn tính. Là bác sĩ chuyên sâu về niệu khoa và sàn chậu, tôi nhận ra rằng sự đồng hành của gia đình đóng vai trò quan trọng không kém chuyên môn y khoa. Trẻ cần được trấn an, được giải thích nhẹ nhàng, được tôn trọng cảm xúc trong suốt quá trình thăm khám. Mỗi trường hợp cấp cứu là một cơ hội để chúng ta giúp trẻ vượt qua nỗi sợ, và giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về hệ tiết niệu mong manh nhưng vô cùng quan trọng của con mình.

Cấp cứu niệu khoa ở trẻ em là một lĩnh vực đòi hỏi sự nhanh nhạy và chính xác, nhưng cũng đầy nhân văn. Bởi đằng sau mỗi ca cấp cứu không chỉ là một tình trạng bệnh lý mà là tương lai của một đứa trẻ. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường, đưa trẻ đi khám đúng thời điểm và tuân thủ điều trị sẽ giúp bảo vệ sự phát triển trọn vẹn của trẻ từ hôm nay đến mai sau.