“Không phải đời sống ngắn ngủi, mà là chúng ta lãng phí nó.”

 Tác giả: Minh Hưng - Bác sĩ Nguyễn Đông Hưng

Seneca từng viết một câu ngắn mà đủ sức làm run rẩy cả một đời người: “Không phải đời sống ngắn ngủi, mà là chúng ta lãng phí nó.” Câu nói ấy không nhằm an ủi, cũng không để phán xét. Nó giống một tấm gương lạnh, buộc con người soi thẳng vào cách mình đang sống, và nhận ra rằng phần lớn nỗi bi kịch của kiếp người không đến từ số phận, mà đến từ sự thất thoát âm thầm của thời gian.

Con người thường than phiền rằng đời quá ngắn. Ta nói vậy trong mệt mỏi, trong tiếc nuối, trong cảm giác chưa kịp sống thì đã già. Nhưng Seneca lật ngược giả định ấy: đời không ngắn, chỉ là ta không ở trong đời mình. Ta có mặt sinh học, nhưng tâm trí thì lang thang ở nơi khác. Khi ăn, ta nghĩ đến việc khác. Khi làm việc, ta nghĩ đến thành công chưa tới. Khi thành công, ta nghĩ đến nỗi sợ mất đi. Cả cuộc đời bị xé nhỏ bởi những mảnh chú ý vụn vặt, đến mức khi ngoảnh lại, ta không nhận ra mình đã sống lúc nào.

Sự lãng phí lớn nhất, theo Seneca, không phải là tiêu xài tiền bạc hay bỏ lỡ cơ hội, mà là trao thời gian của mình cho những thứ không thuộc về mình. Ta sống để làm hài lòng ánh nhìn của người khác, chạy theo những chuẩn mực không do ta lựa chọn, gánh trên vai những lo âu chưa từng xảy ra. Ta lo sợ tương lai như thể nó đã đến, và dằn vặt quá khứ như thể nó còn quyền sửa chữa. Hiện tại – nơi duy nhất có thể sống – bị bỏ trống.

Điều nghịch lý là con người giữ gìn rất kỹ những thứ hữu hạn như tiền bạc, danh vị, tài sản, nhưng lại phung phí thứ quý giá nhất: thời gian sống. Ta có thể đòi lại tiền đã mất, có thể xây lại danh dự, nhưng không thể xin lại một buổi chiều đã trôi qua trong vô thức. Seneca gọi đó là sự nghèo nàn tự chuốc lấy: ta sở hữu một gia tài lớn mà không biết dùng, để rồi chết trong cảm giác thiếu thốn.

Trong tư tưởng Khắc kỷ của Seneca, sống trọn vẹn không có nghĩa là sống nhiều trải nghiệm, mà là sống có chủ quyền. Chủ quyền đối với thời gian của chính mình. Người sống khôn ngoan không phải là người bận rộn, mà là người biết rõ điều gì xứng đáng với từng giờ sống. Không phải mọi việc đều cần làm, không phải mọi tiếng gọi đều cần đáp. Mỗi lần nói “có” với điều không cần thiết, ta đang âm thầm nói “không” với chính đời mình.

Seneca đặc biệt phê phán lối sống luôn chờ đợi: chờ khi rảnh hơn, chờ khi đủ đầy hơn, chờ khi về hưu, chờ khi mọi thứ ổn định. Ông xem đó là một hình thức trì hoãn sự sống. Bởi sống không phải là một phần thưởng ở cuối con đường, mà là trạng thái cần được thực hành mỗi ngày. Người luôn chờ ngày mai để sống, thực chất là đang tập quen với việc không sống.

Ở tầng sâu hơn, câu nói của Seneca còn là một phê phán đạo đức. Lãng phí thời gian không chỉ là sai lầm cá nhân, mà là sự phản bội lại khả năng làm người. Bởi mỗi khoảnh khắc sống đều là cơ hội để trở nên công bằng hơn, nhân ái hơn, tỉnh táo hơn. Khi ta đánh mất thời gian vào vô nghĩa, ta cũng đánh mất khả năng hoàn thiện nhân cách. Một đời sống dài nhưng trống rỗng, theo Seneca, còn nghèo hơn một đời ngắn mà tỉnh thức.

Suy niệm về cái chết, vì thế, không phải là ám ảnh bệnh hoạn, mà là phương thuốc giải độc cho sự lãng phí. Khi ý thức rằng đời có hạn, ta thôi mặc cả với thời gian. Ta không còn dễ dàng bán rẻ hôm nay cho những lời hứa mơ hồ của ngày mai. Cái chết, trong tư tưởng Seneca, không làm đời sống u ám; ngược lại, nó đánh thức giá trị của từng giờ đang thở.

Trong thế giới hiện đại, nơi con người bị cuốn vào tốc độ, thông báo, mục tiêu và so sánh, lời của Seneca vang lên như một tiếng chuông chậm. Không yêu cầu ta rút lui khỏi xã hội, cũng không khuyên sống khổ hạnh cực đoan. Ông chỉ nhắc một điều giản dị mà khó thực hiện: hãy có mặt trong đời mình. Khi làm việc, hãy làm với ý thức. Khi nghỉ ngơi, hãy nghỉ ngơi thật sự. Khi yêu thương, hãy yêu mà không tính toán. Đó không phải là sống chậm, mà là sống không bị đánh cắp.

Cuối cùng, “không phải đời sống ngắn ngủi, mà là chúng ta lãng phí nó” không phải một lời kết tội, mà là một cơ hội chuộc lại. Mỗi buổi sáng còn thức dậy, ta vẫn còn khả năng thay đổi cách dùng thời gian. Không cần kéo dài đời sống; chỉ cần ngừng lãng phí nó, đời tự khắc trở nên đủ đầy.