NHẬT KÝ "THỢ SỬA ỐNG NƯỚC" HẠNG SANG: NHỮNG CHUYỆN CƯỜI RA NƯỚC MẮT SAU CÁNH CỬA NIỆU KHOA

Dr Đông Hưng Clinic™ since 2015

Tác giả: Minh Hưng - Bác sĩ: Nguyễn Đông Hưng 

Thể loại: Bút ký Y học / Hài hước / Chuyên ngành

LỜI NÓI ĐẦU: KHÔNG CHỈ LÀ CHUYỆN "CÁI ẤY"

Nếu ví cơ thể con người là một tòa nhà chọc trời phức tạp, thì bác sĩ Thần kinh là kỹ sư điện lo về hệ thống dây dẫn, bác sĩ Tim mạch là kỹ sư vận hành máy bơm trung tâm, còn tôi – Bác sĩ Niệu khoa (Urologist) – chính xác là một anh chàng "thợ sửa ống nước" cao cấp.

Nhiều người nghĩ Niệu khoa chỉ loanh quanh chuyện "cậu nhỏ" hay mấy cái bệnh khó nói. Nhầm to! Địa bàn hoạt động của chúng tôi trải dài từ hai quả thận (nhà máy lọc nước), qua niệu quản (đường ống dẫn nước cao tốc), xuống bàng quang (bể chứa) và kết thúc ở niệu đạo (cống thoát). Đó là một hệ thống thủy lực tinh vi, áp suất cao, và tin tôi đi, khi nó tắc nghẽn, hậu quả còn kinh khủng hơn việc vỡ ống nước trong căn hộ penthouse của bạn nhiều.

Chào mừng bạn bước vào thế giới của sỏi, của ống thông, và những pha cấp cứu mà biên kịch Hollywood cũng không dám viết.

CHƯƠNG 1: "NGÓN TAY ĐỊNH MỆNH" VÀ NGHỆ THUẬT THĂM KHÁM

Trong ngành y, chúng tôi có đủ loại máy móc tiền tỷ: MRI 3.0 Tesla, CT Scanner 128 lát cắt, máy siêu âm 4D... Nhưng có một công cụ "chạy bằng cơm", thô sơ nhưng quyền năng vô hạn mà bất kỳ bác sĩ Niệu nào cũng phải thành thục: Ngón tay trỏ.

Đúng vậy, tôi đang nói đến thủ thuật DRE (Digital Rectal Examination) – Thăm trực tràng bằng ngón tay.

Hãy tưởng tượng bối cảnh: Một quý ông lịch lãm, vest phẳng lỳ, bước vào phòng khám. Anh ta là CEO, thét ra lửa, nhân viên sợ một phép. Nhưng khi đứng trước tôi, anh ta bỗng trở nên rụt rè như cậu học sinh tiểu học quên làm bài tập về nhà. – "Bác sĩ ơi, tôi... đi tiểu hơi khó."

Sau vài câu hỏi xã giao, giây phút định mệnh đến. Tôi đeo găng tay, bôi gel bôi trơn (Lidocaine jelly) thật hào phóng (vì tôi là người nhân hậu), và yêu cầu anh ta nằm nghiêng, co chân. Đây là khoảnh khắc sự nam tính va chạm với y học thực dụng. Ngón tay tôi lách qua cơ vòng hậu môn (Anal sphincter) – cái cơ đang co thắt vì sợ hãi của bệnh nhân. Mục tiêu của tôi là Tuyến tiền liệt (Prostate gland).

Dưới đầu ngón tay nhạy cảm của một bác sĩ lão luyện, tuyến tiền liệt hiện lên như một tấm bản đồ địa chất.

1. Nếu nó mềm, trơn láng, đàn hồi như sụn mũi? Tốt, chỉ là Phì đại lành tính (BPH) thôi.

2. Nếu nó nóng, đau điếng người khiến bệnh nhân hét lên "Á"? Chúc mừng, anh bị Viêm tuyến tiền liệt cấp (Acute Prostatitis).

3. Nhưng nếu tôi sờ thấy một cục cứng, lổn nhổn như hạt đá dăm? Không khí trong phòng sẽ chùng xuống. Đó là dấu hiệu nghi ngờ Ung thư (Carcinoma).

Nhiều bệnh nhân hỏi tôi: "Thời đại 4.0 rồi, sao bác sĩ không dùng máy mà vẫn dùng tay?". Tôi cười: "Vì máy móc không có cảm giác, còn ngón tay tôi thì biết 'lắng nghe' mô mềm". Dù sao thì, nhìn vẻ mặt nhẹ nhõm của các quý ông khi tôi tháo găng và phán "Bình thường" cũng là một loại niềm vui nghề nghiệp khá... kỳ quặc.

CHƯƠNG 2: CƠN ĐAU QUẶN THẬN - VŨ ĐIỆU CỦA NHỮNG VIÊN ĐÁ

Nếu bạn chưa từng trải qua Cơn đau quặn thận (Renal Colic), bạn chưa biết thế nào là đau đớn tột cùng. Phụ nữ so sánh nó với đau đẻ. Đàn ông thì so sánh nó với việc... bị bò đá vào hạ bộ liên tục trong 4 tiếng đồng hồ.

Thủ phạm? Những viên Sỏi tiết niệu (Urinary stones). Chúng là những kiệt tác điêu khắc của tự nhiên, được kết tinh từ Canxi, Oxalat, hoặc Uric acid ngay trong thận của bạn. Chúng nằm im lìm như những quả mìn ngủ quên, cho đến một ngày đẹp trời, chúng quyết định "đi du lịch".

Viên sỏi rơi xuống niệu quản (cái ống bé tí xíu nối thận và bàng quang) và kẹt lại đó. Thận tiếp tục lọc máu tạo nước tiểu, nhưng đường ra bị chặn. Áp lực trong đài bể thận tăng vọt. Bao thận (Renal capsule) căng ra. Và BÙM! Bệnh nhân nhập viện trong tư thế "con tôm luộc", vã mồ hôi hột, mặt xanh như tàu lá chuối. Có những gã xăm trổ đầy mình, giang hồ thứ thiệt, nhưng khi viên sỏi 5mm kẹt ở niệu quản đoạn 1/3 dưới, họ khóc nức nở và van xin tôi: "Bác sĩ ơi, mổ lấy nó ra, cắt thận tôi đi cũng được!".

Lúc này, tôi đóng vai "Thiên thần áo trắng" (hoặc ác quỷ cầm dao, tùy góc nhìn). Chúng tôi có nhiều "đồ chơi" để xử lý bọn này:

1. Tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL): Dùng sóng xung kích bắn xuyên qua da, biến viên sỏi thành bụi. Nghe như phim viễn tưởng, bệnh nhân nằm êm ru, chỉ nghe tiếng "tạch tạch" và xong.

2. Nội soi ngược dòng (Ureteroscopy): Tôi đưa một ống soi siêu nhỏ đi từ "cửa chính" (niệu đạo), leo lên bàng quang, chui vào niệu quản, tiếp cận viên sỏi và dùng Laser Holmium bắn nát nó ra. Cảm giác cầm cần điều khiển Laser bắn sỏi trên màn hình 4K thật sự rất giống chơi game bắn súng, chỉ khác là không có nút "New Game" nếu lỡ tay bắn thủng niệu quản.

Và sau mỗi ca tán sỏi, chúng tôi thường đặt một cái ống thông gọi là Sonde JJ (Double-J stent). Một đầu móc ở thận, một đầu móc ở bàng quang. Nó là cứu tinh giúp nước tiểu lưu thông, nhưng cũng là nỗi ám ảnh vì gây cảm giác tiểu buốt, tiểu máu. Bệnh nhân thường quay lại mắng vốn: "Bác sĩ ơi, mỗi lần tôi đi tiểu cảm giác như có dao lam cứa bên trong". Tôi chỉ biết cười trừ: "Chịu khó đi, 2 tuần nữa rút rồi".

CHƯƠNG 3: NAM KHOA - NHỮNG CÂU CHUYỆN THẦM KÍN (VÀ HÀI HƯỚC)

Chuyển sang mảng Nam học (Andrology), nơi chứa đựng nhiều drama nhất bệnh viện. Ở đây, chúng tôi xử lý hai thái cực của "cậu nhỏ": Lúc cần lên thì không lên, và lúc cần xuống thì... không chịu xuống.

1. Rối loạn cương (Erectile Dysfunction - ED)

"Trên bảo dưới không nghe" là nỗi niềm thiên thu. Bệnh nhân đến khám thường vòng vo tam quốc: "Dạo này tôi đau lưng", "Tôi hay mệt mỏi"... trước khi thú nhận sự thật. Tôi luôn phải giải thích cho họ hiểu cơ chế Thủy lực học của dương vật. Nó giống như bơm lốp xe: Máu phải bơm vào Vật hang (Corpora cavernosa) đủ nhanh và van tĩnh mạch phải khóa lại đủ chặt. Nếu động mạch hẹp (do hút thuốc, mỡ máu) hoặc van hở, thì cái lốp xe sẽ xẹp lép. Tôi kê đơn thuốc ức chế PDE-5 (như Viagra, Cialis). Nhưng tôi luôn dặn: "Thuốc này là thuốc kích nổ, không phải thuốc tiên. Anh vẫn cần khúc dạo đầu, cần cảm xúc. Chứ uống xong ngồi nhìn trần nhà thì nó chỉ làm anh nghẹt mũi đỏ mặt thôi".

2. Cương đau dương vật kéo dài (Priapism)

Đây là cơn ác mộng thực sự. Ngược lại với ED, đây là tình trạng "cậu nhỏ" chào cờ liên tục trên 4 tiếng đồng hồ mà không liên quan đến kích thích tình dục. Máu bơm vào nhưng không thoát ra được. Nghe thì có vẻ "oai", nhưng thực tế là thảm họa. Máu ứ đọng bị thiếu oxy, gây đau đớn kinh hoàng và nếu để quá lâu, vật hang sẽ bị xơ hóa => Liệt dương vĩnh viễn.

Quy trình cấp cứu Priapism là thứ khiến các bác sĩ nội trú toát mồ hôi hột (và bệnh nhân thì khóc thét):

- Bước 1: Gây tê gốc dương vật.

- Bước 2: Dùng kim to chọc thẳng vào vật hang, hút máu đen đặc (máu thiếu oxy) ra ngoài.

- Bước 3: Bơm rửa bằng nước muối sinh lý pha Adrenalin lạnh để co mạch.

Cảnh tượng này không dành cho người yếu tim. Một bên hút, một bên bơm, máu chảy, bệnh nhân rên rỉ... Nhưng khi "nó" xìu xuống, cả phòng thở phào nhẹ nhõm. Chúng tôi vừa cứu vãn "bản lĩnh đàn ông" cho anh ta đấy.

CHƯƠNG 4: BỘ SƯU TẬP DỊ VẬT - SỰ SÁNG TẠO KHÔNG GIỚI HẠN CỦA CON NGƯỜI

Nếu có giải Nobel cho sự sáng tạo (và dại dột), tôi sẽ đề cử các bệnh nhân của tôi. Có một nguyên tắc bất thành văn: Niệu đạo là đường một chiều (One-way street) – Chỉ có đi ra, cấm đi vào. Nhưng loài người luôn thích thử thách.

Trong sự nghiệp của mình, tôi đã từng nội soi gắp ra đủ thứ từ bàng quang bệnh nhân:

- Dây cước câu cá (Để làm gì? Để "thông nòng"??).

- Đoạn dây điện.

- Nhiệt kế (Đừng hỏi tại sao).

- Và kinh điển nhất: Nến sáp.

Câu trả lời muôn thuở khi nhập viện: "Tôi bị trượt chân ngã vào..." hoặc "Tôi bị ngứa nên lấy gãi...". Vâng, ngã kiểu gì mà cây nến chui tọt qua lỗ sáo (Meatus), đi qua niệu đạo trước, lọt qua cơ thắt vân, vào tận bàng quang được thì đúng là tài năng vật lý học.

Xử lý những ca này đòi hỏi sự khéo léo của một nghệ nhân. Dùng kìm nội soi gắp dị vật trơn tuột trong môi trường nước tiểu đục ngầu giống như chơi gắp thú bông mà phần thưởng là... không làm rách niệu đạo bệnh nhân. Có lần tôi gắp một sợi dây điện cuộn tròn trong bàng quang, nó bị canxi hóa bao phủ tạo thành một khối sỏi khổng lồ hình... cuộn dây. Lúc lấy ra, cả kíp mổ đứng nhìn như chiêm ngưỡng tác phẩm nghệ thuật trừu tượng.

CHƯƠNG 5: CẤP CỨU XOẮN TINH HOÀN - CUỘC ĐUA F1 VỚI TỬ THẦN

Kết thúc bài viết bằng một nốt trầm nghiêm túc. Có một loại cấp cứu mà chúng tôi gọi là "Giờ vàng" (Golden Hour): Xoắn tinh hoàn (Testicular Torsion).

Thừng tinh (Spermatic cord) – cái cuống nuôi dưỡng tinh hoàn – bị xoắn lại như vặn vỏ đỗ. Máu không xuống được nuôi tinh hoàn.

1. Trong 6 giờ đầu: 90-100% cứu được.

2. Sau 12 giờ: Cơ hội giảm xuống 50%.

3. Sau 24 giờ: Gần như 0%. Tinh hoàn hoại tử đen sì.

Thường gặp ở các cậu bé dậy thì đang ngủ ngon bỗng đau dữ dội vùng bìu. Bố mẹ thường chủ quan nghĩ là "đau do va đập" hoặc "viêm". Đến khi vào viện thì đã muộn. Cảm giác phải cắt bỏ một bên tinh hoàn của một chàng trai 18 tuổi là cảm giác tồi tệ nhất của bác sĩ Niệu. Nó nặng nề và ám ảnh. Nên tôi luôn dặn: "Đau bìu đột ngột là phải chạy vào viện ngay, thà khám nhầm còn hơn bỏ sót". Khi mổ ra, thấy thừng tinh xoắn 2-3 vòng, tôi tháo xoắn (Detorsion), đắp gạc ấm. Giây phút nhìn thấy tinh hoàn từ màu tím đen dần hồng hào trở lại, cảm giác như nhìn thấy mặt trời mọc sau cơn bão. Hạnh phúc giản đơn thế thôi.

CHIA SẺ:

Nghề Niệu khoa là vậy đấy. Chúng tôi tiếp xúc với những bộ phận nhạy cảm nhất, nghe những câu chuyện thầm kín nhất, và chịu đựng những mùi hương... đặc trưng nhất (mùi nước tiểu nhiễm trùng, mùi đốt khét của laser...).

Người ta gọi chúng tôi là "Thợ sửa ống nước". Tôi vui vẻ nhận danh hiệu đó. Bởi vì khi hệ thống ống nước trong cơ thể bạn vận hành trơn tru, bạn mới có thể tận hưởng cuộc sống, mới có thể yêu thương, và mới có thể là chính mình.

Lần tới, nếu bạn đi tiểu thấy dòng nước trong veo, mạnh mẽ, hãy thầm cảm ơn tạo hóa, và nhớ đến những người bác sĩ vẫn đang ngày đêm túc trực để bảo vệ dòng chảy sinh mệnh đó cho bạn.

Ký tên và đóng dấu (bằng ngón tay trỏ) ☝😊.