Những hạt giống của vĩnh cửu trong khu vườn trần thế..

 Tác giả: Minh Hưng - Bác sĩ Nguyễn Đông Hưng

(Đọc "Suy niệm mỗi ngày" - Lev Tolstoy)

Giữa dòng chảy cuồn cuộn của văn minh vật chất, nơi con người thường bị định giá bởi những gì họ sở hữu hơn là những gì họ là, cuốn sách "Suy niệm mỗi ngày" (tên gốc: Wise Thoughts for Every Day) của Lev Tolstoy hiện diện như một ngôi đền tĩnh lặng. Không phải là những tòa lâu đài ngôn ngữ tráng lệ như Chiến tranh và Hòa bình hay Anna Karenina mà ông từng xây dựng thời trai trẻ, đây là công trình của một tâm hồn đã đi qua mọi vinh quang và khổ đau, để rồi vào những năm tháng cuối đời, ông chọn cúi xuống, nhặt nhạnh từng hạt ngọc minh triết của nhân loại và trao lại cho chúng ta.

Cuốn sách không được viết để đọc ngấu nghiến trong một đêm. Qua bản dịch đầy trân trọng của dịch giả Đỗ Tư Nghĩa, cấu trúc lịch nhật ký nguyên thủy đã được chuyển thành các chủ đề đánh số, cho phép người đọc tự do chọn lựa điểm rơi cho tâm trí mình, biến mỗi trang sách thành một cuộc đối thoại ngắn với sự vĩnh cửu.

Triết lý xuyên suốt tác phẩm là cuộc đấu tranh vĩnh cửu và sự phân định rạch ròi giữa "cái tôi vật lý" (thân xác) và "cái tôi tâm linh" (linh hồn). Trong một thế giới tôn sùng vật chất, nơi sắt thép và bê tông được coi là biểu tượng của sức mạnh, Tolstoy nhẹ nhàng nhắc nhở ta về một trật tự sức mạnh hoàn toàn khác.

Ông viết về sức mạnh của cái vô hình bằng một hình ảnh so sánh vật lý đầy sức nặng:

"Sắt thì mạnh hơn đá, đá mạnh hơn gỗ, gỗ mạnh hơn nước, và nước mạnh hơn không khí. Nhưng có một cái gì đó mà chúng ta không thể xúc chạm, thấy và nghe, nhưng nó lại mạnh hơn bất cứ cái gì khác. Nó đã hiện hữu trước đây, nó đang hiện hữu bây giờ, nó sẽ luôn hiện hữu và sẽ không bao giờ biến mất. Nó là cái gì? Nó là tinh thần, linh hồn vốn sống trong mọi cá nhân." (Mục 2)

Đọc đoạn này, ta chợt rùng mình nhận ra sự mong manh của những gì ta đang bám víu. Tolstoy buộc ta phải quay vào bên trong, chăm sóc cho cái "bất hoại" duy nhất là linh hồn, nơi trú ngụ thực sự của sức mạnh con người.

Một trong những tư tưởng đẹp đẽ nhất của cuốn sách là cái nhìn về sự hợp nhất (Unity). Tolstoy xóa nhòa ranh giới giữa "ta" và "người", cho rằng sự chia cách giai cấp, địa vị chỉ là ảo ảnh của hình tướng. Ông dùng hình ảnh ẩn dụ về nước để minh họa cho sự bình đẳng tuyệt đối của tâm linh:

"Một con sông nom không giống như một cái ao, một cái ao nom không giống như một cái thùng, và một cái thùng trông khác với một ly nước. Nhưng mỗi cái đều cùng chứa đựng nước ở bên trong. Cũng như vậy, cùng một linh hồn sống trong mọi loại người - một người trưởng thành khỏe mạnh, một đứa bé bệnh hoạn, một ông vua trẻ, hay một người đàn bà nghèo." (Mục 3)

Khi thấu cảm được điều này, lòng từ bi không còn là một nỗ lực đạo đức phải cố gắng thực hiện, mà nó trở thành lẽ tự nhiên. Ta yêu người khác vì ta nhận ra người khác chính là một phần của bản thể mình, chỉ là đang chứa trong một "chiếc bình" khác mà thôi.

Chúng ta thường đau khổ vì sống trong hai chiều thời gian không có thực: Quá khứ đã chết và Tương lai chưa sinh. Tolstoy cảnh tỉnh chúng ta về sự vô nghĩa của khái niệm thời gian nếu thiếu đi sự tỉnh thức trong hiện tại:

"Chúng ta chia thời gian thành ba phần: Quá khứ, hiện tại và tương lai. Trong thực tế, chỉ có một điểm tí hon mà ở đó tương lai gặp quá khứ, và mặc dù cái điểm này có thể dường như nhỏ bé, nó là nơi mà toàn bộ cuộc đời ta được tập trung vào." (Mục 25 & 88)

Ông khẳng định rằng tình yêu: biểu hiện cao nhất của cái thiêng liêng không thể tồn tại trong quá khứ hay tương lai. "Người ta chỉ có thể yêu bây giờ, ở thời khắc hiện tại và trong khoảnh khắc hiện tiền."

Cuối cùng, Tolstoy đối diện với nỗi sợ hãi lớn nhất của con người: Cái chết. Không còn là bóng tối hư vô, cái chết trong Suy niệm mỗi ngày được nhìn nhận như một sự chuyển hóa tất yếu, một sự giải phóng nhẹ nhàng.

"Cái chết là sự phá vỡ cái lọ mà trong đó linh hồn ta bị giam giữ. Bạn không nên lẫn lộn cái lọ với cái được chứa đựng ở bên trong nó." (Mục 27)

Hình ảnh "cái lọ vỡ" không gợi lên sự bi thương, mà gợi lên sự tự do. Nó an ủi những tâm hồn đang run rẩy trước sự hữu hạn, giúp ta hiểu rằng thân xác chỉ là quán trọ, và sự kết thúc của thể xác không phải là dấu chấm hết của sự tồn tại.

"Suy niệm mỗi ngày" là cuốn sách gối đầu giường cho những ai đang cảm thấy lạc lõng giữa dòng chảy xô bồ của thế tục. Đó là lời thủ thỉ của một ông già thông thái đã đi qua hết những vinh quang và bi kịch của kiếp nhân sinh, ngồi lại bên bếp lửa và nhắc nhở chúng ta rằng: “Đừng tìm Thượng đế trong những ngôi đền. Ngài hiện diện, và đang sống bên trong bạn.”