Suối nguồn: Hai con người cùng tên và cuộc gặp của hai số phận

 

Có những cuốn sách khi ta bước vào, ta không chỉ đọc nó bằng mắt mà còn đọc bằng chính cái phần sâu thẳm nhất của mình. Suối nguồn là một cuốn như thế. Đọc Rand không phải để vui, cũng không phải để học một triết lý rõ ràng. Đọc Rand giống như soi gương ví như một tấm gương kì lạ, không phản chiếu hình hài, mà phản chiếu cái trục sống của mỗi người: ta đứng thẳng hay ta đã nghiêng đi lúc nào mà không hay.

Giữa những trang sách ấy, giữa những đối thoại sắc đến rợn người giữa Gail Wynand và Howard Roark, tôi nhìn thấy hai hình bóng rất thật của đời sống Việt Nam, hai người đàn ông cùng tên, Đông Hưng và Công Hưng, đứng ở hai phía khác nhau của cuộc đời, nhưng cùng nhìn về một đỉnh: phẩm giá.

Không phải họ giống nhân vật.

Không phải đời họ là bản sao tiểu thuyết.

Nhưng những dòng chảy ngầm trong họ giống nhau đến kỳ lạ như hai con suối từ hai ngọn núi khác nhau, cuối cùng gặp nhau dưới lòng đất.

Roark, trong Suối nguồn, là biểu tượng của sự không thể bẻ cong. Anh xây, không phải để ai khen, càng không phải để ai hiểu. Anh xây như người ta thở; từ chối thỏa hiệp như từ chối chết đuối. Đối diện với thế giới hỗn loạn của những dư luận phù phiếm, những ham muốn tầm thường, Roark chỉ nói một câu đủ sức nặng để dựng lại cột sống của bất kỳ ai:

“Tôi không cần họ yêu tôi. Tôi chỉ cần họ đừng cản tôi.”

Trong cuộc đời thật, Công Hưng là người mang khí chất đó: lặng, thẳng, không mềm, không gấp, không cần thanh minh với ai. Có kiểu người khi bước vào phòng giống như gió thoảng; nhưng có kiểu người khi đứng yên lại tỏa ra thứ năng lượng khiến ta phải lắng lại. Công Hưng thuộc kiểu thứ hai.

Anh làm nghề như Roark xây nhà: không phải để được đám đông tán thưởng, mà để giữ cho mình một điểm tựa không ai nhìn thấy sự tự trọng.

Trong một thời đại mà rất nhiều người sống để được công nhận, người sống để không phản bội mình lại trở thành một sự hiếm hoi.

Nhưng Roark chỉ tỏa sáng khi đứng cạnh Gail Wynand người đàn ông mang tất cả sự phức tạp của đời sống trưởng thành. Wynand không xấu; ông chỉ đã quá hiểu đời. Ông biết giá của quyền lực, hiểu cái bóng của thành công, và cảm nhận được cái lạnh của cô đơn khi người ta đã đi quá xa khỏi chính mình. Wynand là người xây cả một đế chế, nhưng lại thấy mình lung lay khi đứng trước một người trẻ, thẳng như mũi tên, không cúi đầu và không run sợ.

Đông Hưng trong đời thực mang bóng dáng ấy. Không phải vì anh quyền lực, mà vì anh từng ngã, từng đứng dậy, từng phải đi qua những vùng tối mà không phải ai cũng đủ bản lĩnh để kể lại. Có những thứ chỉ người từng trải mới hiểu: cái giá của sự trưởng thành, cái khắc nghiệt của lựa chọn, và sự âm thầm của cô đơn khi phải đối mặt với trách nhiệm lớn hơn bản thân mình.

Đông Hưng không còn vô nhiễm như tuổi trẻ; anh đã đi qua năm tháng. Nhưng chính điều đó khiến anh nhìn Công Hưng bằng ánh mắt của Gail nhìn Roark với ánh mắt của người nhận ra rằng có một dạng con người không hề biết thỏa hiệp là gì.

Có lần, Wynand nói với Roark:

“Anh là minh chứng rằng những gì tôi từng tin thuở nhỏ không phải là ngu ngốc.”

Tôi nghĩ, đâu đó trong những cuộc gặp lặng lẽ của hai người tên Hưng, đã từng có loại cảm xúc ấy.

Họ gặp nhau không phải trong những bối cảnh lớn lao. Không có tòa nhà chọc trời. Không có ánh đèn sân khấu. Không có phiên tòa vang dội.

Họ gặp nhau trong những buổi trò chuyện về nghề, trong những ngày dài của công việc, trong những đêm vội vã giữa bệnh viện, ngoài đường phố, hay bên ly cà phê nguội đi vì cuộc đời nhiều thứ phải lo.

Không có ai trong họ cố gắng gây ấn tượng với người kia.

Không ai giảng giải đạo đức.

Không ai cố làm thầy ai.

Nhưng có một thứ họ trao cho nhau: sự tôn trọng đến mức khó nói thành lời.

Có những người chỉ hiểu ta ở điểm ta yếu đuối.

Cũng có những người chỉ hiểu ta khi ta thành công.

Nhưng hiếm có người hiểu ta ở cả hai điểm: khi ta đứng thẳng, và khi ta suýt ngã.

Đông Hưng hiểu cái giá của sự đứng dậy.

Công Hưng hiểu cái giá của sự đứng thẳng.

Và đó là lý do họ gặp nhau không phải để hòa tan, mà để phản chiếu.

Rand viết Suối nguồn như một lời tuyên bố rằng con người sinh ra để sống bằng bản thể của mình. Và bản thể ấy đẹp nhất khi nó không bị đám đông quyết định.

Điều ấy, đặt vào Việt Nam hôm nay, nghe vừa lạ vừa quen.

Chúng ta sống trong một xã hội đầy mâu thuẫn:

– người ta khao khát tự do, nhưng lại sợ người khác không giống mình;

– người ta thích cái đẹp, nhưng lại thích an toàn hơn;

– người ta thèm khát sự thẳng thắn, nhưng lại không chịu nổi những ai nói thật.

Trong bối cảnh ấy, một người giữ được sự cứng cỏi nguyên sơ như Công Hưng trở thành một tấm gương trong vắt; và một người giữ được sự từng trải không đánh mất phần người như Đông Hưng trở thành một đối trọng quan trọng.

Hai người này gặp nhau giống như hai cạnh của một tam giác gặp nhau ở đỉnh.

Không phải để nhập vào nhau, mà để cho nhau một hình dạng rõ rệt hơn.

Một trong những khoảnh khắc đẹp nhất của Suối nguồn là khi Wynand hỏi Roark:

“Anh cần tôi ủng hộ anh sao?”

Roark đáp: “Không. Anh chỉ cần đừng cúi đầu.”

Đó là tất cả những gì mà sự tôn trọng giữa hai con người thực sự cần.

Trong đời thực, hai người tên Hưng cũng không cần lời hứa hẹn, không cần kết nghĩa, không cần những cái ôm ồn ào của tình bạn.

Họ chỉ cần biết rằng khi họ đứng cạnh nhau; không ai phải cúi đầu trước ai.

Đó là định nghĩa đẹp nhất về phẩm giá.

Và khi tôi gấp lại Suối nguồn, điều còn ám ảnh tôi không phải những tòa nhà cao nhất, không phải cuộc chiến giữa Roark và đám đông, mà là hình ảnh hai con người đứng trong một căn phòng nhỏ, giữa ánh sáng yếu ớt, nhưng mỗi người đều giữ một khoảng trời trong lòng mà không sức mạnh nào của thế giới này có thể xâm phạm.

Đó là hình ảnh của Roark và Wynand.

Và cũng là hình ảnh của Công Hưng và Đông Hưng.

Hai người cùng tên.

Hai người cùng đi, nhưng không cùng đường.

Một người đi trong ánh nắng thẳng thắn.

Một người đi trong những bóng râm của đời sống.

Nhưng khi họ gặp nhau, họ nhìn thấy điều mà Rand muốn nói suốt cả cuốn sách: phẩm giá là thứ duy nhất khiến con người khác với đám đông; và không ai giữ được phẩm giá một mình. Người ta giữ nó bằng cách đi cạnh một người khác cũng biết giữ.

Và như thế, Suối nguồn không chỉ là tiểu thuyết.

Nó là một tấm gương.

Và hai người tên Hưng đang đi giữa đời sống ở Việt Namcó lẽ  chính là hai bóng người hiện lên trong tấm gương đó: đẹp, cô độc, mạnh mẽ, và sâu sắc theo cách rất riêng của thời đại họ đang sống.