Về tầm vóc tư tưởng của tác phẩm "Đồng tiền lên ngôi" (The Ascent of Money) của Niall Ferguson
Khát vọng được tự do khỏi những giới hạn của vật chất để tiến tới một trật tự dựa trên trí tuệ và sự thấu cảm toàn cầu.
Triết lý cốt lõi đầu tiên mà Ferguson khai phá chính là bản chất của niềm tin được trừu tượng hóa. Tiền tệ, trong sự thăng tiến của nó (The Ascent), đã đi từ những vật chất hữu hình như vỏ ốc, thỏi bạc đến những tờ giấy nợ và cuối cùng là những xung điện từ trong không gian số. Bước đi này không đơn thuần là sự phát triển kỹ thuật, mà là sự trưởng thành của trí tuệ con người trong việc thiết lập sự tin cậy. Khi chúng ta chấp nhận trao đổi một tài sản thực lấy một lời hứa vô hình, chúng ta đã bước vào một giao kèo triết học: sự cộng tác dựa trên niềm tin vào các định chế. Ferguson chỉ ra rằng, tài chính thực chất là một hệ thống luân chuyển niềm tin xuyên thời gian và không gian. Nếu niềm tin sụp đổ, thế giới vật chất đồ sộ cũng sẽ tan rã theo, chứng minh rằng những giá trị tinh thần (sự tin cậy) mới là nền tảng thực sự nâng đỡ cấu trúc vật chất của thế giới hiện đại.
Tiếp nối mạch tư duy đó, tác giả dẫn dắt ta đến cuộc chiến vĩnh cửu giữa con người và sự bất định của thời gian. Ferguson nhìn nhận các công cụ tài chính như những nỗ lực anh hùng của lý trí nhằm chế ngự định mệnh. Thị trường trái phiếu không chỉ là nơi vay mượn, mà là một tòa án triết học định giá sự tồn vong của các quốc gia và uy tín của các chính thể. Bảo hiểm không chỉ là việc bồi thường rủi ro, mà là cách con người hiện đại khước từ sự chi phối của vận may rủi ro, biến những tai họa ngẫu nhiên thành những biến số có thể tính toán. Qua đó, tài chính trở thành một thứ "siêu ngôn ngữ" để con người đối thoại với tương lai, nỗ lực bắc cầu qua vực thẳm của sự không chắc chắn để tìm kiếm sự an sinh bền vững.
Đi sâu hơn vào quy luật vận hành, Ferguson đã mượn học thuyết của Darwin để lý giải sự sinh tồn trong thế giới tài chính. Ông xem các cuộc khủng hoảng tài chính không phải là những tai nạn ngoài ý muốn, mà là một phần tất yếu của quá trình "hủy diệt sáng tạo". Trong hệ sinh thái này, những mô hình lỗi thời phải chết đi để nhường chỗ cho những cấu trúc thích nghi tốt hơn. Tuy nhiên, bi kịch triết học mà tác giả gợi mở chính là sự lệch pha giữa tốc độ tiến hóa của các thuật toán tài chính và sự trì trệ của tâm lý học con người. Bản năng tham lam khi hưng phấn và sự hoảng loạn tột độ khi sụp đổ là những hằng số không đổi của nhân loại qua hàng thiên niên kỷ. Chính sự đứt gãy giữa "trí tuệ nhân tạo" của thị trường và "cảm xúc nguyên thủy" của con người đã tạo nên những vòng lặp bi kịch của lịch sử kinh tế.
Ở tầm mức vĩ mô hơn, tác phẩm chạm đến sự giao thoa giữa địa chính trị và bản sắc văn hóa. Qua khái niệm "Chimerica", Ferguson cho thấy tài chính có khả năng buộc chặt những thực thể đối lập về ý thức hệ vào một định mệnh chung. Sự cộng sinh giữa một Trung Quốc tiết kiệm, sản xuất và một Hoa Kỳ tiêu dùng, vay nợ là một minh chứng cho thấy dòng chảy của tiền bạc có thể xóa nhòa biên giới, nhưng đồng thời cũng tích tụ những mâu thuẫn âm ỉ. Khi đồng tiền lên ngôi, nó không chỉ định đoạt sự giàu sang, mà còn tái cấu trúc quyền lực toàn cầu, biến những bảng cân đối kế toán thành những vũ khí chiến lược sắc bén hơn cả gươm giáo.
Kết thúc hành trình tư tưởng này, ta nhận ra rằng “Đồng tiền lên ngôi” không chỉ là một cuốn sử thi về kinh tế, mà là một bản tự sự về bản chất nhân loại. Ferguson đã minh chứng rằng tiền bạc chính là tấm gương soi chiếu trung thực nhất: nó phản ánh cả đỉnh cao của óc sáng tạo lẫn vực thẳm của sự mê muội. Tài chính, với tất cả sự phức tạp và mong manh của nó, chính là bằng chứng cho khát vọng vươn lên không ngừng của con người nó bày tỏ khát vọng được tự do khỏi những giới hạn của vật chất để tiến tới một trật tự dựa trên trí tuệ và sự thấu cảm toàn cầu. Hiểu về sự thăng tiến của tiền bạc, suy cho cùng, chính là hiểu về hành trình của chúng ta trong việc nỗ lực làm chủ thế giới và chính bản thân mình.
Nhận xét
Đăng nhận xét